Từ xưa đến nay bộ não vẫn là một bộ phận bí ẩn nhất trên cơ thể con người. Tuy nhiên, những bước tiến trong ngành khoa học thần kinh (neuroscience) đang dần dần hé lộ những bí ẩn của chúng. Những gì chúng ta đã biết có thể được sử dụng trong ứng dụng tốt, ví dụ phát triển tay chân giả, xe lăn điều khiển bằng ý nghĩ. Hoặc cũng có thể được sử dụng cho mục đích xấu, ví dụ như một vũ khí kiểm soát bộ óc con người chả hạn. Các nhà nghiên cứu tại Thuỵ Sĩ đã đề xuất 4 điều khoản mới về quyền con người để giới hạn việc đọc và kiểm soát trí não con người.
Hiện tại, sóng não có thể được theo dõi bằng công nghệ điện não đồ- electroencephalography (EEG). Công nghệ này cho phép chúng ta biết được bộ phận nào của bộ não đang tham gia vào quá trình xử lý, từ đó chẩn đoán những chấn động, dự đoán suy nghĩ, khôi phục khả năng vật động, hoặc “khoá” khả năng giao tiếp của một người với thế giới bên ngoài. Ngoài ra, hiện tại các nhà khoa học cũng đã phát triển công nghệ kích thích từ xuyên hộp sọ (transcranial magnetic stimulation- TMS). Công nghệ này cho phép đặt một cuộn dây điện từ vào phía sau hộp sọ và kích thích để bênh nhân tăng cường trí nhớ, khả năng học tập, gửi tín hiệu, điều trị chứng đau nửa đầu, …
Mặt trái của những công nghệ này chính là nguy cơ những suy nghĩ thầm kín của con người bị hack, đọc, và chia sẻ ngoài mong muốn. Con người có thể bị mất cảm giác làm chủ bản thân, và trong trường hợp xấu có thể dẫn đến tâm thần.
Theo các nhà khoa học, tư duy là nơi ẩn náu cuối cùng của sự tư do cá nhân và khả năng tự quyết. Tuy cơ thể con người có thể dễ dàng bị khống chế và điều khiển bởi người khác, nhưng trí óc, tư duy, đức tin của con người luôn luôn vượt quá những giới hạn về thể xác. Nhưng với những bước tiến hiện tại ngành công nghệ thần kinh, ghi hình não bộ thì bộ não nay đã không còn tự do như vậy. Theo các nhà khoa học, mỗi con người trên trái đất có quyền được tự do tư duy, riêng tư, toàn vẹn về tinh thần.
Quyền tự do về nhận thức (cognitive liberty)
Hiến Pháp Hoa Kỳ quy định về quyền tự do lựa chọn, tự do ngôn luận và tư dọ tôn giáo. Tất cả chúng đều nằm dưới một quyền lớn, đó là quyền tự do nhận thức. Tư duy của mỗi cá nhân là nơi người ta tiến hành đưa ra những quyết định cá nhân theo những gì họ tin tưởng, nói và hành động. Theo các nhà nghiên cứu, đây chính là quyền cơ bản của con người. Các tổ chức và chính quyền không có cưỡng chế trạng thái tinh thần hoặc trạng thái bộ não của các cá nhân. Mọi cá nhân đều có quyền được từ chối can thiệp bằng công nghệ khoa học thần kinh.
Quyền riêng tư về tinh thần (mental privacy)
“Nhờ” có sự phát triển của Internet, những thông tin cá nhân của mỗi người trên toàn cầu chưa bao giờ lộ liễu hơn thế. Điều gì sẽ xảy ra nếu các tổ chức, chính quyền có thể lưu lại thông tin trực tiếp từ bộ não của bạn ?. Con người không có khả năng trực tiếp điều khiển những suy nghĩ trong đầu mình. Và khi bạn đồng ý cho người khác, tổ chức khác thực hiện EEG scan, họ sẽ có thể thu được nhiều dữ liệu hơn những gì bạn muốn chia sẻ. Các nhà nghiên cứu đề xuất mọi thiết bị đọc tín hiệu thần kinh phải đảm bảo chỉ đọc sóng não mà người sử dụng cho phép (theo nghĩa đen). Và những thông tin được thu thập phải được đảm bảo không bị chia sẻ công khai trên internet. Điều này đặc biệt quan trọng. Bởi vì suy nghĩ của mỗi người cũng mang tính cá nhân giống như thông tin, và chúng luôn liên hệ chặt chẽ tới nhân thân của họ. Khác với thông tin, chúng ta khó có thể biến suy nghĩ trở thành “nặc danh”.
Quyền toàn vẹn về tinh thần (mental integrity)
Nếu một đơn vị thứ ba giở trò với dữ liệu trong máy tính của bạn mà chưa được bạn cho phép, họ rất dễ làm hỏng dữ liệu. Hãy tưởng tượng “máy tính” là “bộ não” của bạn. Những dữ liệu bị hỏng có thể khiến bạn phát điên, theo nghĩa đen. Những phương thức giao tiếp giữa bộ não- máy tính đã được phát triển từ lâu và ứng dụng nhiều trong thiết kế điều khiển tay chân giả bằng ý nghĩ. Phần lớn hệ thống đều có khả năng tiếp cận từ xa, đồng nghĩa với việc thông tin có thể bị cắt ngang giữa chừng bởi những cá nhân khác. Thông qua đó, họ có thể điều khiển thiết bị, tay chân giả trên cơ thể bạn. Để tránh hành vi này, một trong những bước khởi đầu của công nghệ tẩy não, các nhà nghiên cứu cho rằng quyền toàn vẹn về tinh thần của mỗi cá nhân phải được đảm bảo.
Quyền liên tục về tâm lý (psychological continuity)
Con người xây dựng nhân thân dựa trên trí nhớ và suy nghĩ. Ngành công nghệ thần kinh đang từng bước mở ra những phương thức mới để thay đổi trí nhớ và suy nghĩ. Một số nghiên cứu đã cho thấy trí nhớ có thể bị xoá bỏ, thay thế, dẫn đến tiềm năng thay đổi hành vi (vô ý hoặc cố ý) của một con người. Điều này có thể dẫn đến việc một cá nhân mất đi cảm giác “tự chủ” (sense of self).
Những chi tiết cụ thể trong việc đưa những quyền này vào thực tế vẫn còn đang được thảo luận. Nhưng đây sẽ là bước khởi đầu quan trọng và xứng đáng được suy nghĩ sớm về các mặt sức khoẻ, luật pháp và đạo đức con người.
Bạn đọc quan tâm có thể theo dõi công bố trên tạp chí Life Sciences, Society and Policy.
[divider]
Biên dịch: Trungmaster, theo newatlas.com
