Người ta bắt đầu tự hỏi liệu Nhật Bản có còn mãi giữ được vị trí hàng đầu về công nghệ hay không khi mà các công ty của Nhật đã không phát huy toàn bộ giá trị công nghệ trong tay mình.
Những thế lực ngoại quốc đang trỗi dậy
Họ giành được thị trường chủ yếu nhờ tiếp thu và cải tiến các công nghệ nước ngoài (chủ yếu là của Mỹ). Ban đầu, họ khuyến khích khách hàng dùng thử bằng việc cung cấp sản phẩm ở mức giá thấp. Sau đó, họ thuyết phục khách hàng bằng chất lượng tốt và cuối cùng là nhờ vào sự vượt trội về công nghệ. Trong suốt quá trình cộng tác, họ luôn duy trì mối quan hệ mật thiết với khách hàng, để thu lượm được kiến thức của đối tác và sau đó tìm mọi cách thoả mãn trúng những gì khách hàng mong mỏi.
Chính sự vượt trội về công nghệ và sự tín nhiệm nơi khách hàng khiến khó có đối thủ nào có thể xen vào mối quan hệ mà họ đã xây dựng với đối tác. Câu hỏi đặt ra là liệu các nhà sản xuất Trung Quốc, Hàn Quốc, và Đài Loan có thể tiếp cận các đối tác Nhật Bản theo đúng cách Nhật Bản tiếp cận đối tác Hoa Kỳ hay không?
Người ta bắt đầu tự hỏi liệu Nhật Bản có còn mãi giữ được vị trí hàng đầu về công nghệ hay không khi mà các công ty của Nhật đã không phát huy toàn bộ giá trị công nghệ trong tay mình. Giám đốc Nghiên cứu và phát triển sản phẩm của Shin-Etsu-ông Hiroaki Okamoto thậm chí còn tin rằng nền công nghiệp của đất nước mình đang trong cơn khủng hoảng: “Chúng tôi biết rằng các công ty Hàn Quốc và Đài Loan rất có khả năng bắt kịp mình. Ngay trong chính nước Nhật chúng tôi đã vấp phải cuộc cạnh tranh quá khốc liệu vì thế chẳng công ty nào trong số chúng tôi thực sự kiếm được nhiều tiền từ những sản phẩm làm ra. Khi lợi nhuận thấp đồng nghĩa với việc chúng tôi không có nhiều kinh phí để đầu tư vào nghiên cứu và phát triển sản phẩm. Các công ty của Đài Loan, Trung Quốc và Hàn Quốc có thể nhân cơ hội này để vươn lên”.
Sự thống lĩnh về thị trường là một đảm bảo vô cùng chắc chắn để tạo ra một cộng đồng doanh nghiệp trong nước mạnh. Các nhà quản lý đều nhất trí rằng một khi miếng bánh thị trường quá nhỏ hẹp thì các công ty cần phải hợp nhất thành một. Nhà nghiên cứu tại Đại học Tokyo – ông Jun Saito nhận định luật pháp hiện giờ của Nhật thực sự không khuyến khích việc thành lập các liên minh. Trong lúc đó, một số nhà lãnh đạo khác thậm chí đã nhìn ra cơ hội phát triển và tăng doanh thu khi họ biết mở rộng tầm nhìn và quản lý công nghệ mình làm ra hiệu quả hơn.
Chính những đặc điểm cố hữu trong lối kinh doanh của người Nhật cũng là một trong những yếu tố đe doạ vị thế của họ trên trường quốc tế. Vai trò của cổ đông trong các công ty Nhật vô cùng mờ nhạt bởi vậy họ không thể góp bất kỳ một tiếng nói đáng kể nào buộc công ty phải tập trung vào các dự án dài hạn và bỏ qua những lề lối quá cứng nhắc để bứt phá trong kinh doanh và gạt bỏ được những dự án có hiệu quả thấp. Sự tập trung theo chiều dọc có thể đảm bảo nguồn cung và chất lượng nhưng lại khiến công ty này sa vào những lĩnh vực không có cốt lõi. Việc duy trì đội ngũ nhân viên cống hiến trọn đời giúp họ giữ lại các bí quyết công nghệ mãi là của mình nhưng cái họ đánh mất chính là sự linh hoạt. Đội ngũ nhân viên không thường xuyên luân chuyển vị trí công tác sẽ trở nên ì trệ và đánh mất dần sức sáng tạo.
Quản lý của Taiyo Yuden tâm sự: “Thành thật mà nói, công cuộc thay đổi đang bắt đầu. Khi chúng tôi nhận thấy mình đang dần bị các đối thủ bám sát. Nếu chúng tôi không làm bất kỳ điều gì thì một ngày kia họ sẽ bắt kịp chúng tôi. Và như thế, chúng tôi lại phải mày mò tìm con đường mới”.
Nhật Bản làm gì để ứng phó trước sự vươn lên của các nhà sản xuất trong khu vực? Chỉ có một cách duy nhất là phải sáng tạo hơn nữa. Với sản phẩm chất tạo nền cho mạch gắn kết – thành phần căn bản để tạo ra con chip cùng các linh kiện khác, những nỗ lực của người Nhật đã phát huy tác dụng. Trong khoảng 2002 đến 2007, khi nhận thấy thị phần của mình sụt giảm trầm trọng xuống còn 34% từ mức 75% trong khi thị phần của các công ty Đài Loan tăng gấp đôi còn Hàn Quốc tăng tới bốn lần, các công ty của Nhật chuyển sang sản xuất các sản phẩm có hàm lượng giá trị cao như sản xuất chất tạo nền cho các bộ vi xử lý (MPUs). Trong năm 2007, chỉ với 3% chất tạo nền dùng cho các bộ vi xử lý được xuất ra thị trường thế giới, Nhật thu về tới 30% tổng giá trị thị trường.
Tuy nhiên, chỉ sáng tạo không thôi là chưa đủ. Muốn đạt được doanh thu cao các nhà sản xuất Nhật còn phải xuất ra với khối lượng lớn. Trong vòng bốn năm qua, thị phần của Nhật với mặt hàng tấm năng lượng mặt trời thu hẹp mất 20%. Mặc dù các sản phẩm của Nhật luôn là số một nhưng các đơn hàng dần bị người Trung Quốc lấy mất. Hơn thế, ở những quốc gia có tốc độ phát triển nhanh nhưng còn nghèo như Trung Quốc hay Ấn Độ, đỉnh cao về công nghệ chỉ được đưa xuống hàng thứ yếu. Nhật Bản tạo ra các dòng điện thoại đỉnh cao bậc nhất thế giới nhưng thị phần của họ gần như bằng không.
Canon và Nikkon chắc hẳn vẫn chưa quên bài học xương máu trong cuộc cạnh tranh với ASML của Hà Lan trong lĩnh vực sản xuất máy tạo bước sóng – một công cụ dùng để sản xuất con chip máy tính. Năm 1990, ASML chỉ chiếm chưa đến 10% thị phần thế giới trong khi thị trường hoàn toàn do hai gã khổng lồ người Nhật thao túng. Ấy vậy mà giờ đây ASML bành trướng tới 65% thị trường. Các nhà phân tích viện dẫn sự việc này để cảnh tỉnh các công ty Nhật trước sự tự mãn. Vậy thành công của ASML bắt nguồn từ đâu ?
Chủ tịch của ASML trong giai đoạn 1990 – 2000 – ông Willem Maris diễn giải: “Khi đó trước Nikon và Canon, chúng tôi quá sức nhỏ bé và khó lòng cạnh tranh trực tiếp. Người Nhật có trong tay quá nhiều nguồn lực và họ đảm trách mọi khâu của quá trình sản xuất. Chính vì vậy, ASML đã tái thiết kế sản phẩm theo dạng mô đun gồm các bộ phận được tiêu chuẩn hoá để thuận tiện cho quá trình tháo lắp sản phẩm. Cũng vì thế, thành phẩm là kết tinh của nhiều chuyên gia trong từng bộ phận của máy. Nhờ thế, ASML tiến xa hơn trong công tác sáng tạo và dần qua mặt người Nhật“.
Sự cởi mở của ASML còn kể về một câu chuyện khác “đó là khi một cỗ máy của Samsung bị hỏng hóc, 20 công ty của Nhật có thể ào ạt đổ đến và kín đáo giải quyết mọi vấn đề liên quan. Không ai hay biết họ đã thực sự làm gì? Trong khi đó, ASML lại cho khách hàng thấy được vấn đề và cách giải quyết chúng. Ngày này, Nikon và Canon vẫn là các đối thủ cân tài cân sức và không bên nào chịu bắt tay hợp tác với bên kia mặc dù việc sáp nhập nhánh sản xuất máy tạo bước sóng có thể đem lại những thay đổi đáng kể“.
Kỹ năng cũ trong thời đại mới
Mọi thành công ngày này của Nhật trong lĩnh vực công nghệ đều có xuất phát điểm từ những tinh hoa quá khứ. Chất lượng tuyệt hảo của sản phẩm đồ gốm mỹ nghệ ngày nay bắt nguồn từ tay nghề của người Nhật trong tạo hình gốm xưa kia. Kỹ thuật gia cố thép đỉnh cao ngày nay có sự thừa kế của nghề mài kiếm xa xưa. Người Nhật nói rằng điều này phản ánh nền văn hoá “sáng tạo” (tiếng Nhật: monozukuri) và “không ngừng cải tiến” (tiếng Nhật: kaizen). Nhưng không phải tập quán nào của người Nhật cũng tích cực. Sự dè chừng của họ với “người ngoài” bao gồm cả các công ty trong và ngoài nước gây nhiều cản trở cho công việc kinh doanh.
Để vượt qua sự rụt rè và nghi ngại mỗi khi phải chia sẻ với người ngoài về công nghệ hoặc hợp tác kinh doanh, trong tháng Bảy vừa qua, METI đã thành lập tập đoàn mạng lưới sáng kiến Nhật Bản. Thu hút nhiều doanh nhân, tập đoàn này hoạt động như một quỹ tạo nguồn vốn tư nhân có quy mô quốc gia với tổng giá trị tài sản và các khoản đảm bảo lên đến 9 tỷ đôla Mỹ. Tập đoàn này ra đời với mục đích đầu tư vào các tài sản trí tuệ có tiềm năng với mục đích tạo ra một cộng đồng doanh nghiệp cởi mở và khuyến khích sự hợp nhất giữa các doanh nghiệp.
Một đại diện của METI thừa nhận: “Họ sẽ không đời nào chịu sáp nhập. Nếu cứ tiếp tục đà này, tôi e rằng nhiều công ty khác sẽ tiếp tục đi vao vết xe đổ của Canon và Nikon. Chúng ta không thể mất vị thế của Nhật trong lĩnh vực công nghệ. Trong thế giới, lối tư duy khép kín của chúng ta có thể đúng đắn nhưng tình hình mới buộc chúng ta phải suy nghĩ cởi mở, thoáng đạt hơn.”
Những tập đoàn hàng đầu của Nhật có thể sẽ phải liên kết theo một hình thức nhất định để đảm bảo yêu cầu về tiềm lực tài chính và công nghệ để duy trì vị trí số một của mình. Họ cũng cần phải dè chừng các uỷ ban giám sát chống độc quyền cho dù trước nay họ chưa hề bị soi tới. Chính quyền Mỹ đang hết sức quan tâm tới ổ đĩa bằng thấu kính (dùng trong máy tính và đầu DVD). Người Nhật đôi khi rụt rè với các mô hình sáp nhập trong việc tạo ra một tổ chức độc quyền trong nước mà bỏ qua khả năng rằng liên minh này có thể trở thành một thế lực hùng mạnh trên toàn cầu.
Với công ty Japan Steel Works, cho dù thành tựu vượt trội của họ trong công nghệ của họ là một huyền thoại nhưng thế thượng phong của họ trong sản xuất ra các lò phản ứng hạt nhân đang dần mất vào tay các đối thủ đến từ Trung Quốc, Hàn Quốc, v.v…
Xin kết thúc bài viết này bằng lời của chủ tịch tập đoàn tập đoàn Westinghouse – một công ty chuyên xây dựng các lò phản ứng hạt nhân – ông Aris Candris. Ông đã từng cay đắng nhận xét rằng: “Trong tương lai không còn quá xa, mỗi khi có nhu cầu, chúng ta có thể có đến năm sự lựa chọn. Nhưng không may là sẽ chẳng có ứng viên nào của vùng Pittburgh – trụ sở của Westinghouse và cũng là trung tâm của ngành thép của Mỹ. Bài học rút ra là: một khi bí quyết chuyên môn bị mất thì không dễ gì lấy lại được”.
Tác giả: Như Nguyệt (dịch từ Economist)
Bài đã được xuất bản.: 20/12/2009
Link gốc: http://tuanvietnam.net/2009-12-14-nganh-cong-nghe-nhat-ban-con-giu-duoc-ngoi-ba-chu-phan-1-
